Celem działania każdej gminy jest zaspakajanie zbiorowych potrzeb społeczności oraz tworzenie warunków dla pełnego uczestnictwa mieszkańców w jej życiu. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej jasno stanowi o powinnościach samorządu w stosunku do mieszkańców będących członkami jej wspólnoty oraz o decentralizacji władzy publicznej. Przejawem tego procesu jest zobowiązanie samorządów terytorialnych do uczestniczenia w sprawowaniu władzy publicznej poprzez wykonywanie części zadań publicznych w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.[1] Realizowane przez gminę zadania własne, o których mowa powyżej, muszą być zgodne z polityką energetyczną państwa, miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego albo ustaleniami zawartymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Dodatkowo respektowane powinny być polityka społeczna oraz polityka ochrony środowiska. Wachlarz ustaw, które należy brać pod uwagę podczas opracowywania polityki energetycznej gminy, zawiera tab. 1.1.
Zadaniem gminy, jako podstawowej jednostki samorządu terytorialnego, jest zaspokajanie wszystkich podstawowych potrzeb mieszkańców – członków gminnej wspólnoty. Art. 7.1 ustawy o samorządzie gminnym określa zadania własne gminy, które finansowane są z jej własnych środków.[2] Jedną z kategorii potrzeb gminy jest budowa i eksploatacja infrastruktury technicznej, do której zaliczamy: budowę i utrzymanie dróg, kanalizację, wywóz śmieci, prowadzenie wysypisk, transport publiczny oraz dostarczanie wody, elektryczności, gazu i ciepła.
Tabela 1.1. Ustawy mające wpływ na gospodarkę energetyczną w gminie
| Lp. | Rodzaj ustawy | Rok uchwalenia |
| 1. | Ustawa o samorządzie gminnym | 1990 |
| 2. | Ustawa o gospodarce komunalnej | 1996 |
| 3. | Ustawa Prawo energetyczne | 1997 |
| 4. | Ustawa o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych | 1998 |
| 5. | Ustawa Prawo ochrony środowiska | 2001 |
| 6. | Ustawa o odpadach | 2001 |
| 7. | Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym | 2003 |
| 8. | Ustawa o partnerstwie publiczno – prywatnym | 2005 |
Źródło: Opracowanie własne.
Dostarczanie elektryczności oraz ciepła jako jedno z zadań gospodarki komunalnej gminy, rozpatruje się w dwóch kategoriach – planowania i organizowania. Za planowanie zaopatrzenia gminy w nośniki energii odpowiedzialny jest wójt/burmistrz lub prezydent miasta. Prawo energetyczne zobowiązuje radę gminy do sporządzenia założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.[3] Zatwierdzenie założeń do planu przez samorząd województwa oraz mieszkańców gminy obliguje gminę do jego realizacji. Należy podkreślić, że ustawodawca tworząc nowe wymagania dla gmin, nie określił żadnych sankcji za brak wypełnienia nałożonego obowiązku. Prowadzi to najczęściej do nieprzestrzegania przez gminę wymogów ustawy.
Założenia do planów powinny powstawać we współpracy z przedsiębiorstwami energetycznymi. Przedsiębiorstwa zobligowane są zaś do udostępnienia gminie własnych planów rozwoju w zakresie zaspokojenia zapotrzebowania na paliwa lub energię. Urzeczywistnienie planu przez gminę może odbywać się w dwojaki sposób. Po pierwsze, gmina może prowadzić działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu, przesyłaniu oraz dystrybucji paliw gazowych, energii elektrycznej i cieplnej. Gmina może realizować powierzone zadania angażując w to własne środki finansowe. Może również powołać odrębną osobę prawną z udziałem gminy bądź powierzyć zadania osobie trzeciej na podstawie zawartej umowy. Inną formą prowadzenia działalności w zakresie organizowania zaopatrzenia mieszkańców w nośniki energii jest uczestnictwo gmin w kapitałowych spółkach prawa handlowego.[4] Gmina staje się wówczas podmiotem czynnie uczestniczącym w handlu energią. Gmina może również obrać drogę regulatora lokalnego rynku, wskutek czego reprezentuje interes publiczny w tworzeniu bezpiecznego, przyjaznego dla środowiska przyrodniczego i możliwego do zaakceptowania przez społeczność lokalną systemu zaopatrzenia w ciepło i energię elektryczną.[5]
Do zadań, które gmina realizuje w dziedzinie gospodarki energetycznej, należą:[6]
- Zapewnienie niezawodnego i pełnego zaspokojenia potrzeb energetycznych odbiorców poprzez:
- zróżnicowanie źródeł zaopatrzenia w paliwa i energię,
- utrzymanie zapasów strategicznych i programu działań awaryjnych,
- stworzenie producentom energii optymalnych warunków rozwoju,
- zapewnienie perspektywicznych dostaw i dostępności do zróżnicowanych nośników energii.
- Minimalizacja kosztów zaspokajania potrzeb energetycznych odbiorców poprzez:
- stworzenie rynku i możliwości konkurencji producentów paliw i energii,
- wprowadzenie w życie antymonopolistycznych regulacji warunków i cen dostawy paliw i energii,
- realizację strategii zaspokajania potrzeb według zasady najmniejszych kosztów.
- Zmniejszenie obciążenia środowiska przyrodniczego związanego z produkcją
i użytkowaniem energii poprzez:
- restrukturyzację zakładów przemysłowych znajdujących się na terenie gminy pod kątem zwiększenia zatrudnienia i ekologicznej struktury produkcji,
- rozwijanie systemów paliwowo-energetycznych i infrastruktury mniej uciążliwych dla środowiska nośników energii – gaz, energia elektryczna itp.,
- uwzględnienie zasady najmniejszych kosztów społecznych, ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby – w celu zmniejszenia zagrożeń dla życia mieszkańców gminy.
- Uzyskanie społecznego przyzwolenia i poparcia dla realizacji zintegrowanych programów ekonomicznych, energetycznych i ekologicznych poprzez:
- upowszechnienie wśród mieszkańców gminy i podmiotów gospodarczych informacji i decyzji odnoszących się do gospodarki energetycznej gminy
i regionu, - preferowanie kierunków i rozwiązań w zintegrowanej gospodarce energetycznej tworzących nowe miejsca pracy (poprzez podaż energii i popyt na energię),
- rozwijanie systemów paliwowo-energetycznych i ich infrastruktury, zwłaszcza w odniesieniu do ogrzewania pomieszczeń i ciepłej wody użytkowej
z uwzględnieniem wymogów i możliwości finansowych mieszkańców oraz niezbędnego poziomu pomocy socjalnej, - rozwijanie świadomości w zakresie ekonomizacji energii oraz edukacji ekologicznej.
Ustawodawca dał gminom szeroki wachlarz możliwości wypełniania zadań własnych polegających na tworzeniu i realizacji lokalnych strategii energetycznych. Wysoki stopień skomplikowania norm prawnych oraz brak czynników motywujących do angażowania się w realizację efektywnej gospodarki energetycznej gminy może utrudniać zaangażowanie lokalnych włodarzy. Niemniej jednak jest podstawa prawna, która daje możliwości tworzenia gminnych systemów zarządzania energią opartych na partycypacji społecznej i wykorzystujących koncepcję zarządzania publicznego, jaką jest Public Governance.
[1] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Tekst uchwalony w dniu 2 kwietnia 1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe, art. 16 ust. 2.
[2] Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95.
[3] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, Dz.U. 1997 nr 54 poz. 348, art. 19.
[4] Domagała M., Bezpieczeństwo energetyczne, aspekty administracyjno-prawne, Wydawnictwo Kul, Lublin 2008.
[5] Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, Planowanie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe w małych i średnich gminach, Katowice 2001.
[6] Tamże.
