Załączone badania pochodzą z mojego doktoratu pt:
„System zarządzania energią w gminie oparty na koncepcji Public Governance„
Funkcjonowanie gospodarek rozwiniętych krajów opiera się na różnych formach energii. Idąc tym tropem można wykazać, że wskaźniki energetyczne odnoszące się do gospodarki to miary określające prawidłowe działanie sektora energetycznego. Z drugiej zaś strony, poprawnie działająca branża energetyczna jest podstawą sprawnie rozwijającej się i konkurencyjnej gospodarki danego państwa.
Kompleksowa analiza energetycznego oddziaływania na gospodarkę wymaga zastosowania zespołu wskaźników, które będą wzajemnie się uzupełniały. Oprócz informacji o zapotrzebowaniu energetycznym gospodarki, należy ustalić, jaki jest poziom jej energochłonności oraz efektywności energetycznej. Chcąc porównać efektywność gospodarek poszczególnych krajów, należy przyjrzeć się relacji nakładów ponoszonych na energię oraz efektów z nich uzyskiwanych. Informacjami świadczącymi o niezwykle ważnym dla każdej gospodarki bezpieczeństwie energetycznym, jest stopień uzależnienia kraju od importowanych źródeł energii. Charakteryzujące ten wymiar wskaźniki decydują o rzeczywistych możliwościach realizacji polityki państwa w wielu ważnych dziedzinach życia.[1]
WG1. Zależność energetyczna gospodarki
Kraj niezależny energetycznie wytwarza co najmniej tyle energii, ile jest konieczne do zaspokojenie potrzeb mieszkańców i przemysłu. Opierając się na wielkoskalowej energetyce konwencjonalnej, nie każdy kraj jest w stanie zaspokoić swoje potrzeby w oparciu o lokalne bogactwa naturalne. Poprawne funkcjonowanie systemów gospodarczych wymusza import nośników energii z krajów, które mają danych surowców pod dostatkiem. W sytuacji, kiedy import surowców energetycznych jest wyższy od ich eksportu, zachodzi zjawisko przyczyniające się do pogorszenia bezpieczeństwa energetycznego kraju. Wystąpić może również sytuacja odwrotna, tzn. w danym państwie eksport nośników energii jest wyższy niż import lub gdy własne zasoby pozwalają przynajmniej na całkowite zaspokojenie krajowych potrzeb. Takie warunki uniezależniają dane państwo od dostaw strategicznego produktu i pozwalają na dość autonomiczne kształtowanie polityki energetycznej.
Wskaźnik zależności energetycznej gospodarki (WG1) pokazuje, w jakim stopniu gospodarka danego kraju opiera się na imporcie w celu zaspokojenia swoich potrzeb energetycznych. Wskaźnik obliczany jest jako import netto (import minus eksport) dzielony przez sumę krajowego zużycia brutto energii.
Im mniejsza wartość wskaźnika WG1, tym zależność jest mniejsza a sama gospodarka bardziej bezpieczna pod względem energetycznym. Ujemna wartość wskaźnika oznacza przewagę eksportu energii nad jej importem. Wartość dodatnia natomiast występuje w przypadku, gdy import energii przekracza jej eksport. Oczywiście korzystna jest sytuacja pierwsza, dlatego wskaźnik ten jest destymulantą.
WG2. Energochłonność gospodarki
Energochłonność gospodarki jest relacją krajowego zużycia energii brutto do wartości produktu krajowego brutto.
„Wskaźnik określa ilość energii zużytej do wytworzenia jednostki PKB (wyrażonej w kilogramach ekwiwalentu ropy naftowej na 1000 euro)”.[2] Spadek wartości wskaźnika sugeruje, że zostało zużyte mniej energii by uzyskać konkretny dochód w danej jednostce czasu. Rezultatem tych zależności jest wzrastająca efektywność energetyczna gospodarki danego kraju, co w pośredni sposób przekłada się na sprawność zarządzania systemem energetycznym. Należy zaznaczyć, że wskaźnik energochłonności gospodarki nie oddaje w pełni różnicy pomiędzy efektywnością energetyczną gospodarki Polski i UE. Wynika to z dysproporcji w sile nabywczej pieniądza.[3]
[1] Domagała M., Bezpieczeństwo energetyczne. Aspekty administracyjno-prawne, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008.
[2] Główny Urząd Statystyczny, Zasady metodyczne sprawozdawczości statystycznej z zakresu gospodarki paliwami i energią oraz definicje stosowanych pojęć, Warszawa 2006.
[3] Tamże.
WYNIKI
W oparciu o wskaźniki WG1 – zależność energetyczna gospodarki oraz WG2 – energochłonność gospodarki, najlepsze lokaty zajęła Dania (wskaźniki grupowe w 2005, 2010, 2014 równe odpowiednio WG=1; WG=1; WG=0,97), kolejna zaś była Szwecja (wskaźniki grupowe w 2005, 2010, 2014 roku odpowiednio równe: WG=0,57; WG=0,65; WG=0,75). Pomimo tego, że kraje te zajmują dwie pierwsze lokaty, różnią się uwarunkowaniami, które ukształtowały ich systemy energetyczne. Duński system energetyczny opiera się w znacznej mierze na paliwach kopalnych, które systematycznie zostają wypierane przez odnawialne źródła energii. Dania jest państwem ubogim surowcowo, dlatego też zmuszona jest importować źródła energii z różnych krajów. Przez dziesięciolecia prąd produkowany był w oparciu o węgiel, ropę naftową i gaz. W latach 70. XX wieku rozważano przekształcenie energetyki opartej na kopalinach w energię jądrową oraz odnawialną. Wybuch w Czarnobylu wymusił jednak zaniechanie planów wykorzystujących atom. By Dania stała się niezależnym energetycznie państwem, rząd musiał oprzeć system energetyczny na energetyce odnawialnej dążąc również do poprawy efektywności energetycznej. W 1990 roku przez Ministerstwo Energii została przyjęta nowa polityka w tym zakresie oparta na energetyce wiatrowej oraz biomasie.[1] Polityka ta zakłada całkowite uniezależnienie się od paliw kopalnych do 2050 roku, a do 2030 rezygnację z węgla do produkcji energii elektrycznej.[2] Skutkiem konsekwentnie wprowadzanych zmian, poziom produkcji energii elektrycznej z energii odnawialnej sięgnął 40,34%, a z paliw kopalnych (węgiel, ropa, gaz) zmalał do 57,67% udziału w produkcji energii.[3] Niezbitym dowodem na szczególne podejście Danii do kwestii energii jest skala jej zużycia, które od początku lat 80. XX w. zwiększyło się jedynie w sektorze transportu (mimo 50% wzrostu konsumpcji w Danii), zaś efektywność energetyczna jest o 14% większa niż w pozostałych krajów UE.[4] W celu poprawy efektywności energetycznej przemysłu, Dania stosuje zachęty finansowe i rozwiązania podatkowe oraz dobrowolne porozumienia ekologiczne[5] będące coraz częściej spotykanym instrumentem polityki energetycznej w sektorze przemysłu.[6]
Kolejne miejsce wśród badanych systemów energetycznych zajmuje Szwecja. Położenie geograficzne tego skandynawskiego kraju umożliwiło korzystanie z własnych odnawialnych zasobów naturalnych. Połowa energii elektrycznej wytwarzana jest z elektrowni wodnych. Niemalże 40% zaś z elektrowni atomowych. O zaistniałym mikście energetycznym Szwecji zadecydował kryzys naftowy z 1973 r. Do tego czasu, produkcja energii aż w 75% pochodziła z importowanej ropy naftowej. [7],[8] Zmiany na rynkach ropy w latach 70. XX w. skłoniły rząd do uniezależnienia kraju od tych zasobów energetycznych[9]. Kontynuowano również zapoczątkowany w latach 50. eksperymentalny proces tworzenia elektrowni jądrowych oraz rozbudowę istniejącej sieci elektrowni wodnych. Wraz z końcem eksploatacji technicznej elektrowni jądrowych, w pierwszej dekadzie XX w. zaczęto je wygaszać. Energia elektryczna pochodząca z uranu sukcesywnie zastępowana jest zwiększającym się udziałem energii wytwarzanej z wiatru oraz odpadów.[10] Szwecja powiązała cele energetyczne z ochroną środowiska przez łączenie wytwarzania energii ze spalaniem odpadów. W proces ten zaangażowane są gminy, które muszą stworzyć plany gospodarowania odpadami komunalnymi. W tym zakresie Szwecja jest liderem na świecie.[11]
Trzecią lokatę wśród sprawnie energetycznych krajów w wymiarze wpływu na gospodarkę zajmuje Francja. W 65% pozyskiwana tam energia pochodzi z elektrowni atomowych, a Francja jest największym producentem energii jądrowej per capita na świecie.[12] Tradycje atomowe we Francji wywodzą się jeszcze z czasów II wojny światowej, kiedy wielu naukowców było zaangażowanych w produkcję bomby atomowej. Po wojnie, gdy klimat polityczny zmienił się, część naukowców zmieniła przemysł z wojskowego na energetyczny. Tania i dostępna energia elektryczna pozwoliła na zbudowanie jednej z najprężniej funkcjonujących gospodarek na świecie. Rozwój energetyki jądrowej pozwolił Francji zmniejszyć import surowców energetycznych oraz podniósł poziom uniezależnienia energetycznego kraju. Ponadto standaryzacja reaktorów oraz nadzór całego cyklu programu jądrowego doprowadziły do obniżenia ceny energii elektrycznej we Francji.[13] Duży nacisk kładziony jest również na rozwój odnawialnych źródeł energii, choć energetyka jądrowa ma w dalszym ciągu stanowić podstawę systemu energetycznego.[14]
Analiza pozycji rankingu sprawności systemów energetycznych w wymiarze gospodarczym oraz badania „Oceny postępów państw członkowskich w realizacji krajowych wartości docelowych w zakresie efektywności energetycznej na 2020 r.”[15] wykazały, że kilka krajów, m.in. Litwa i Estonia, nie zmniejszyły swojego zużycia energii pierwotnej i końcowej w latach 2005-2014. Natomiast średnia intensywność zużycia[16] energii pierwotnej spadła w całej gospodarce we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem Estonii.[17] Świadczy to o braku dostosowania gospodarek energetycznych do wymogów stawianych przez Unię Europejską. Na Litwie w 2009 roku zamknięta została przestarzała radziecka elektrownia atomowa Ignalina, wskutek czego z eksportera energii Litwa stała się jej importerem. Zależność energetyczna kraju jest największa wśród badanych państw (WG1=77,9% w 2014 roku). Aż 60% energii elektrycznej produkuje się tam z gazu ziemnego, który dostarcza Gazprom. Litwa stara się wybudować nową elektrownię jądrową, jednak na chwilę obecną jest ona w fazie projektu.[18] W Estonii natomiast ponad 80% energii elektrycznej produkuje się z łupków bitumicznych. Jest to rzadko stosowany surowiec energetyczny, który posiada małą kaloryczność, natomiast emituje dużą liczbę niebezpiecznych dla środowiska gazów.[19] Dzięki łupkom, Estonia szczyci się niezależnością energetyczną – w 2014 r. plasowała się na pierwszym miesiącu. Energochłonność gospodarki zaś jest najwyższa wśród badanych krajów.
W rankingu krajów, których sprawność energetyczna w wymiarze gospodarczym jest niewielka, znajduje się również Słowacja. Mimo, że jej atutem są elektrownie jądrowe wytwarzające ponad połowę energii elektrycznej, jest ona również uzależniona istotnie od dostaw nośników energii z Rosji. Największy udział w mocy zainstalowanej[20] na Słowacji ma hydroenergetyka, jednak największy wkład w wytwarzanie energii ma energetyka jądrowa.[21] Słabo pod względem wymiaru gospodarczego sprawności systemu zarządzania energią wypadają również Węgry, których głównym źródłem wytwarzania energii jest jedna elektrownia atomowa (46% udziału w krajowym mikście energetycznym, który systematycznie maleje). W dalszej kolejności energia produkowana jest z gazu (27%), paliw kopalnych (18%) i OZE (7,5%). Niska lokata Węgier wynika z dużej zależności energetycznej od rosyjskiego Gazpromu oraz wysokiej energochłonności gospodarki.
[1] Meyer N., Development of danish wind power market, Energy & Environment, Vol. 15, No. 4, 2004.
[2] Szczerbowski R., Polityka energetyczna wybranych krajów europejskich a strategia energetyczna Polski, Polityka energetyczna, Tom 18, Zeszyt 3, 2015, s. 11.
[3] European Union , EU Energy Markets In 2014, Publications Office of the European Union, 2014.
[4] Czarny R.M., Państwa regionu nordyckiego wobec problemu bezpieczeństwa energetycznego, [w:] Cziomer E. (red.), Międzynarodowe bezpieczeństwo energetyczne w XXI wieku, Krajowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2008, s. 134.
[5] Porozumienia dobrowolne są narzędziem dobrowolnego stosowania i nie noszą znamion przymusu administracyjnego – Krajewska A., Rola instrumentów ekonomicznych w systemach gospodarowania odpadami opakowań szklanych w wybranych krajach UE, Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 17, issue 1, 2015, p. 65-76.
[6] http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52015DC0574R(01) [dostęp: 5.05.2017].
[7] https://sweden.se/society/energy-use-in-sweden/ [dostęp: 5.05.2017].
[8] Czarny R.M., Państwa regionu nordyckiego wobec problemu bezpieczeństwa energetycznego, [w:] Cziomer E. (red.), Międzynarodowe bezpieczeństwo energetyczne w XXI wieku, Krajowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2008, s. 136.
[9] Importowany jest uran, gdyż jego zakup jest tańszy niż wydobycie krajowe.
[10] Jezierski G., Energetyka jądrowa w Szwecji Najlepsza w surowym klimacie, Gigawat nr 2/2008.
[11] Frączek P., Wybrane aspekty zmiany polityki energetycznej Szwecji, Polityka energetyczna, Tom 15, Zeszyt 3, 2012, s. 197-208.
[12] Gastal M., The impact of energy policies on the development of renewable energies, Energy & Environment · Vol. 18, No. 1, 2007.
[13] Młynarski T., Polityka i bezpieczeństwo energetyczne Francji, Teka Komisji Politologii i Stosunków Międzynarodowych 9, 2014, s. 51-62.
[14] Szczerbowski R., Polityka energetyczna wybranych krajów europejskich a strategia energetyczna Polski, Polityka energetyczna, Tom 18, Zeszyt 3, 2015, s. 11.
[15] http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52015DC0574R(01) [dostęp: 5.05.2017].
[16] Intensywność zużycia – Współczynnik intensywności zużycia energii elektrycznej definiowany jest jako stosunek kosztów energii elektrycznej zużytej na własne potrzeby do wartości dodanej brutto. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20150000478 [dostęp: 5.05.2017].
[17] Tamże.
[18] Magor R. Rynek energii elektrycznej Litwy a bezpieczeństwo energetyczne, Teka Komisji Politologii i Stosunkow Międzynarodowych – OL PAN, 9, 2014, s. 63–74.
[19] Olszowiec P., Zamiast węgla, ropy i gazu. Energia z łupków bitumicznych, Energia Gigawat, 11/2004.
[20] Moc zainstalowana – suma wartości mocy znamionowych wszystkich urządzeń elektrycznych, stałych i przenośnych, zainstalowanych w rozpatrywanej części instalacji elektrycznej- Markiewicz H., Klajn A.: Zasady ustalania mocy zapotrzebowanej instalacji elektrycznych w budynkach mieszkalnych według normy P SEP-E0002, PCPM, Wrocław 2002.
[21] Kwinta W., Rynek energii: Słowacja, Polska Energia, 10/2010.
