Załączone badania pochodzą z mojego doktoratu pt:
„System zarządzania energią w gminie oparty na koncepcji Public Governance„
Na satysfakcję większości obywateli – konsumentów energii elektrycznej i cieplnej – wpływa kilka podstawowych komponentów. Należą do nich m.in. cena, jaką muszą zapłacić za dane dobro czy jego dostarczona jakość. Skupiając się na jakości, mówi się o częstotliwości braku prądu w sieci czy wolumenie zakontraktowanej energii, która nie została przesłana klientowi. Na koszt energii zaś, jaki ponoszą mieszkańcy, ma wpływ, oprócz ceny, sposób użytkowania tej energii oraz możliwość wytwarzania jej przez nich samych. Z perspektywy odbiorców energii, przejawami sprawnie funkcjonującego systemu elektroenergetycznego będzie zarówno niska cena wynikająca z rodzaju źródeł energii, jak i sprawne nim zarządzanie.
WS1. Cena energii elektrycznej według parytetu siły nabywczej (PPP)
Cena energii elektrycznej ilustruje, ile mieszkaniec danego kraju jest zobowiązany zapłacić, by to dobro mógł uzyskać i spożytkować. Wskaźnik ten nie stanowi jednak rynkowego odzwierciedlenia wartości energii. Oprócz uwarunkowań politycznych i gospodarczych, należy również uwzględnić rodzaj i wielkość narzutów, jakie wchodzą w jego skład. Cenę energii łatwo można porównać między krajami dzięki zastosowaniu sztucznej waluty – parytetu siły nabywczej. Wraz ze wzrostem ceny energii elektrycznej, konsument stoi przed wyborem zakupu mniejszego jej wolumenu lub rezygnacji z innego dobra na rzecz energii.
WS2 i WS3. Jakość dostaw energii elektrycznej
Innym z warunków, które ukazują poziom satysfakcji z użytkowania energii elektrycznej, jest jakość jej dostaw. Zależna jest ona od niezawodności systemu elektroenergetycznego, na którego wpływ ma częstotliwość oraz długość trwania awarii zasilania. Ich skutkiem jest brak dostępu odbiorców do energii elektrycznej pochodzącej z sieci elektroenergetycznej. Mogą być to krótkotrwałe awarie na niewielkim terenie bądź rozległe i długotrwałe awarie zasilania zwane blackoutami. Przyczynami tego zjawiska są zazwyczaj czynniki techniczne (awarie sieciowe, wyłączenia bloków energetycznych), jak i warunki atmosferyczne (burze, długotrwałe wysokie temperatury powodujące susze). Zarówno niewielkie awarie, jak i te duże, w znaczący sposób dotykają odbiorców. Kilkusekundowe zmiany lub braki napięcia w sieci mają niekorzystny wpływ na działanie urządzeń elektrycznych, bez których w chwili obecnej nie jesteśmy w stanie normalnie funkcjonować. Długie awarie zasilania zaś powodują katastrofalne skutki dla przedsiębiorstw, gospodarki oraz wpływają destrukcyjnie na życie społeczne, np. utrudniając lub uniemożliwiając dostęp mieszkańców do służby zdrowia, jedzenia czy wody.
Sektor energetyczny wykorzystuje szereg wskaźników, które pozwalają na precyzyjne sterowanie podażą energii. Na potrzeby pracy zostały wykorzystane dwa z nich – ENS i SAIDI. Wskaźnik ENS (WS2) to wskaźnik energii elektrycznej niedostarczonej przez system przesyłowy elektroenergetyczny. Wskaźnik określa wielkość wyłączeń w MWh[1]. Drugi wskaźnik – SAIDI (WS3) – jest miarą przeciętnego systemowego czasu trwania przerwy długiej i bardzo długiej i jest wyrażony w minutach w przeliczeniu na odbiorcę w ciągu roku. Dzięki wskaźnikom WS2 i WS3 jesteśmy w stanie porównać i opisać niezawodność systemów elektroenergetycznych w różnych państwach.
Zarówno ilość energii niedostarczonej do odbiorcy, jak i długość przerw w odbiorze energii, stanowią obraz funkcjonowania systemu elektroenergetycznego i systemu zarządzania energią. Wskaźniki te są destymulantami i wzrost ich wartości wpływa na zmniejszenie sprawności. Dane o tych wskaźnikach wykorzystywane w analizach agregowane są przez Agencję ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER), będącej instytucją unijną odpowiedzialną za wspieranie sektorów energetycznych w krajach Unii Europejskiej. Tym samym, gromadzenie i dostępność danych związane są z długością okresu przynależności danego kraju do UE. Przyczynia się to do braków informacji na temat energii. Ze względu na brak kompletnych danych, w analizie empirycznej nie zostanie wykorzystany wskaźnik ENS (WS2).
WS4. Efektywność energetyczna gospodarstw domowych
Gospodarstwa domowe są znaczącym odbiorcą energii, wykorzystując 58% krajowej produkcji ciepła sieciowego i 18% krajowej produkcji energii elektrycznej.[2] Świadczy to o potrzebach energetycznych mieszkańców, na które składają się m.in. liczba urządzeń elektrycznych wykorzystywanych w domach czy sposoby ogrzewania budynków. Wskaźnik ten określa poziom obniżania zużycia energii, wywołany wymianą urządzeń elektrycznych na bardziej energooszczędne oraz zmianę w sposobach użytkowania energii elektrycznej. Spada tym samym zużycie energii finalnej, jak i wykorzystywanej do jej wytworzenia energii pierwotnej. Wskaźnik WS4 „nie pokazuje bieżącego poziomu energochłonności, lecz jej postęp w stosunku do roku bazowego.”[3] Im mniejsza wartości wskaźnika, tym większy spadek energochłonności, a tym samym większa efektywność energetyczna, stąd wskaźnik ten jest destymulantą. Wartości wskaźnika WS4 są przydatne również do monitorowania realizacji celu w zakresie efektywności energetycznej, określonego w dyrektywie 2006/32/WE.
WYNIKI
W 2005 i 2010 roku na pierwszej pozycji pod względem społecznego wymiaru sprawności systemu zarządzania energią (wartość wskaźnika grupowego WS=0,95 w 2005, WS=0,91 w 2010 r.) znalazła się Grecja. Wzrost cen energii elektrycznej spowodował spadek wskaźnika na pozycję 2. w 2014 roku (WS=0,71). W okresie badawczym Grecja zajmowała również czołowe pozycje pod względem wskaźnika WS4 – efektywność energetyczna gospodarstw domowych, co spowodowane było dostosowaniem się do wymogów Wspólnoty oraz wykorzystaniem najłatwiejszych sposobów na poprawienie efektywności energetycznej (np.: eliminacja marnotrawstwa energii, zmiana sposobu eksploatacji nośników energii, podstawowa termomodernizacja, nowe inwestycje oparte na energooszczędnych technologiach). Krajem, który w wymiarze społecznym uplasował się na drugiej pozycji była Finlandia. O lokacie tej decydowały najniższe ceny energii elektrycznej według parytetu siły nabywczej mieszkańców. Wskaźnik przerw w dostawie prądu (WS3) wśród badanych krajów najlepszą wartość miał w Danii, gdzie wynosił tylko 15,18 minut w 2010 r. i 15,86 minut na odbiorcę w skali roku w 2014 r. Krajami, których wskaźniki społeczne były najsłabsze, są Polska, Portugalia i Słowacja. W 2005 roku w Polsce była najwyższa cena energii elektrycznej według parytetu siły nabywczej oraz najmniejsza efektywność energetyczna gospodarstw domowych. Sytuacja w wymiarze społecznym była podobna w trzech wspomnianych krajach w kolejnych okresach badawczych. Znaczący wzrost pozycji notują Włochy, które w roku 2005 plasowały się na pozycji 11. (WS=0,51), w 2010 na 3. (WS=0,78) a w 2014 na 4. (WS=0,66). Na te zmiany wpływ ma zarówno coraz lepsza efektywność energetyczna gospodarstw domowych (WS4), jak i niska wartość wskaźnika WS3 – przeciętny systemowy czas trwania przerwy długiej i bardzo długiej (SAIDI). Znaczny spadek zaś zanotowała Chorwacja, która z pozycji 4. w 2005 i 2010 roku, spadła na pozycję 13. w roku 2014. Wpływ miały na to pogarszająca się efektywność gospodarcza gospodarstw domowych, długie przerwy w dostawach prądu oraz wzrastające ceny energii elektrycznej.
[1] MWh – megawatogodziny.
[2] Główny Urząd Statystyczny, Zużycie energii w gospodarstwach domowych w 2015, Warszawa 2017, s. 86.
[3] Główny Urząd Statystyczny, Efektywność wykorzystania energii w latach 2002 – 2012, Warszawa 2014, s. 10.
